Szmaragd – cud starożytności i talizman Orientu

Przezroczystość i niebywała głębia koloru „zielonego klejnotu”, jak tłumaczy się greckie smaragdos, dała szmaragdowi pierwszeństwo pośród licznych kamieni szlachetnych i ozdobnych o zielonej barwie. Piękno szmaragdu fascynowało już w starożytności. Władczyni Egiptu Kleopatra miała ogromną kolekcję szmaragdowej biżuterii. Blask jej zielonych oczu odbijał się w ścianach pałacu, które kazała inkrustować szmaragdami. W czasach antyku był to kamień wyjątkowo rzadki, wydobywano go jedynie w kopalni w Egipcie nad Morzem Czerwonym i w dolinie Habachtal na terenie dzisiejszej Austrii. Parę wieków później szmaragd stał się cennym klejnotem Arabii, jako że zieleń to święta barwa Proroka. W ślad za Arabami szmaragdy trafiły na Półwysep Pirenejski, gdzie zachwyciły chrześcijańskich władców, a gdy hiszpańskie księżniczki wydawano za francuskich czy angielskich książąt, rozsławiły one szmaragdy, czyniąc zielony klejnot obiektem westchnień w całej Europie.

Szmaragd – skarb Kolumbii

Dopiero w wyniku wypraw zamorskich w XVI w. szmaragdy stały się bardziej dostępne. Hiszpańscy konkwistadorzy byli pod ogromnym wrażeniem szmaragdów Inków i Azteków, lecz wiele wysiłku musieli włożyć w dotarcie do kopalń zielonych klejnotów, strzeżonych tajemnicą. W cywilizacji inkaskiej okazałym szmaragdom oddawano cześć boską. Po zaprowadzeniu chrześcijaństwa znalazło to wyraz w niezwykłym darze złożonym Najświętszej Maryi Pannie w podzięce za ocalenie od zarazy. Wspaniałą Koronę Andów z końca XVI w. wykonaną w półkilogramowej bryle złota i ozdobioną 477 szmaragdami można dziś podziwiać w Muzeum Metropolitan of Art w Nowym Jorku. Z kopalń Kolumbii, m.in. w Chiwor, Muzo, Coscuez, pochodzą dziś szmaragdy wyjątkowo cenione na jubilerskim rynku.

Szmaragd – najbardziej niezwykły z beryli

Glinokrzemian berylu, a takim minerałem pod względem chemicznym jest szmaragd, swoją zieloną barwę zawdzięcza domieszce chromu, rzadziej wanadu. Kryształy szmaragdu mają  heksagonalną strukturę. Warto pamiętać, że obecny w strukturze kryształu w miejscu tlenku glinu tlenek chromu ma większą objętość, przez co rozluźnia strukturę kryształu i dlatego mimo wysokiej twardości (7,5 do 8 w skali Mohsa), szmaragdy są bardziej wrażliwe. Z tego względu ze szmaragdową biżuterią trzeba się  obchodzić ostrożnie, unikać narażania tych klejnotów na ekstremalne czynniki mechaniczne i termiczne, takich jak czyszczenie z użyciem myjek ultradźwiękowych, przypalanie palnikiem czy gwałtowne uderzenia.
 
Szmaragdy mają różną genezę. I tak na przykład kolumbijskie szmaragdy stanowią efekt procesów hydrotermalnych, które zachodziły w skałach osadowych. Występują w żyłach kalcytowych (wapiennych) w obrębie czarnych łupków, ukrytych głęboko pod ziemią. W innych częściach świata szmaragdy związane są ze skałami metamorficznymi bądź żyłami pegmatytowymi w obrębie granitoidów. Złoża szmaragdów przeważnie eksploatuje się metodą odkrywkową, zaś kolumbijskie techniką górniczą. Prócz Kolumbii, Zambii i Brazylii, skąd pozyskuje się większość szmaragdów jubilerskich, złoża występują od Austrii, poprzez Libię, Egipt, Tanzanię, Mozambik, Zimbabwe, Madagaskar, RPA, rosyjski Ural i Zabajkale, Afganistan, Pakistan, Indie po Australię i Stany Zjednoczone. Dla szmaragdów typowe jest występowanie znacznych ilość inkluzji, przy czym obecność wrostków nie jest poczytywana za ujmę, lecz służy za dowód naturalnego pochodzenia kamienia. Zarazem te różnorodne wrostki – najczęściej kalcytu, biotytu, pirytu, kanaliki wzrostu kryształu, jak i puste przestrzenie o zróżnicowanych formach – powodują piękną grę światła w szmaragdzie, a znawcom pozwalają niekiedy określić pochodzenie klejnotów z konkretnego miejsca.

Szmaragd – magia w królewskiej oprawie

Szmaragd w historii uchodził za cudowne remedium. Rzekomo wypędzał z ciała trucizny i leczył z diabelskich chorób – epilepsji i opętania. Roztarty na proszek miał uśmierzać choroby oczu. Wierzono, że zapewnia właścicielowi nieśmiertelność i obdarza wybitną mądrością. Był także sojusznikiem grzeszników – noszony przez dziewice tracił blask, najpiękniej lśnił na osobach, którym cnotliwe życie było obce... W indyjskich, tureckich i perskich skarbcach zachowało się wiele szmaragdowej biżuterii. Niezliczone szmaragdy zdobią irańskie klejnoty koronne, eksponowane w muzeum w Teheranie. Nie tylko na Wschodzie koronowane głowy doceniały szmaragdy oprawiane w złoto. Szmaragdowy garnitur biżuteryjny miała brytyjska królowa Wiktoria, której książę Albert wręczył zaręczynowy pierścionek w formie złotego węża ze szmaragdem. 11 szmaragdów zdobi brytyjską koronę państwową Imperial State Crown. Współcześnie w tiarze „Szmaragdowy bluszcz” z czarnego złota i setek szmaragdów olśniewała królowa Jordanii Rania.